Xuất khẩu thủy sản vượt rào cản, nắm bắt cơ hội từ CPTPP

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hành trình 10 tháng đầu năm 2025 của ngành thủy sản khá tích cực với tổng kim ngạch xuất khẩu ước đạt 9,31 tỷ USD, tăng 12,9% so với cùng kỳ năm 2024, củng cố niềm tin vào mục tiêu cả năm đạt 10,5 tỷ USD, tăng khoảng 5% so với năm trước. Ba thị trường lớn nhất là Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản tiếp tục giữ vị thế then chốt, trong đó xuất khẩu sang Trung Quốc tăng trưởng ấn tượng với 34,6%. Một số thị trường như Brazil thậm chí tăng vọt đến 43,1%.

Ảnh minh họa

Tuy nhiên, đằng sau những con số lạc quan ấy, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) lại đưa ra những dự báo không mấy sáng sủa cho những tháng cuối năm 2025 và đầu 2026. Cụ thể, từ nay đến cuối năm 2025 được dự báo sẽ chứng kiến sự sụt giảm mạnh, với kim ngạch ước tính chỉ còn 2,19 tỷ USD, giảm hơn 22% so với cùng kỳ năm ngoái. Nguyên nhân chính được chỉ ra là tác động từ mức thuế đối ứng 20% và nguy cơ bị áp thuế chống bán phá giá cao đối với mặt hàng tôm vào thị trường Hoa Kỳ.

Sang quý 1/2026, tình hình được dự báo sẽ còn tiếp tục giảm sâu do hiệu ứng dây chuyền từ các rào cản thuế và Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú biển (MMPA) chính thức có hiệu lực. Hai mặt hàng chủ lực là tôm và cá tra dự kiến giảm tốc, trong khi nhóm cá ngừ, mực, bạch tuộc được cảnh báo sẽ sụt giảm sâu hơn do những lo ngại liên quan đến thẻ vàng IUU và quy định MMPA. Chỉ từ quý 2/2026 trở đi, triển vọng phục hồi mới bắt đầu ló dạng, nhưng với một điều kiện tiên quyết: khả năng tháo gỡ các rào cản về thuế quan, thẻ vàng IUU của Việt Nam.

Bối cảnh toàn cầu lúc này được mô tả bằng cụm từ "nhiều hỗn loạn". Cuộc chiến thương mại do Hoa Kỳ khởi xướng từ ngày 2/4/2025 đã tạo ra một cơn địa chấn, khi mức thuế khởi điểm 10% nhanh chóng tăng vọt lên 50%, thậm chí lên đến 170% đối với thủy sản Trung Quốc. Trong 7 tháng đầu năm 2025, các nhà nhập khẩu Hoa Kỳ đã phải nộp tới 797 triệu USD tiền thuế thủy sản, tăng gần bốn lần so với trước đó, phản ánh áp lực tài chính khổng lồ và sự tái cấu trúc bắt buộc của dòng chảy thương mại toàn cầu.

Thị trường tôm thế giới là một minh chứng rõ nét. Ấn Độ, nhà cung cấp lớn, bị giảm sức cạnh tranh nghiêm trọng do mức thuế gộp lên tới gần 60%. Trong khi đó, Ecuador lại tận dụng lợi thế địa lý để tăng thị phần tại Mỹ một cách ngoạn mục. Indonesia rơi vào thế khó khi vừa chịu thuế cao, vừa đối mặt với cảnh báo từ FDA vì phát hiện chất phóng xạ. Sự gián đoạn nguồn cung này khiến nguồn hàng tồn kho dự trữ từ trước thời kỳ thuế cao đã cạn kiệt, báo hiệu một đợt tăng giá bán lẻ kéo dài.

Không chỉ dừng lại ở thuế quan, các quy định phi thuế quan ngày càng khắt khe đang trở thành rào cản vô hình nhưng đầy thách thức. Thẻ vàng IUU của EC chưa được gỡ bỏ tiếp tục là một điểm nghẽn lớn, hạn chế khả năng tiếp cận các thị trường cao cấp cho nhóm hải sản khai thác của Việt Nam. Đạo luật MMPA sắp có hiệu lực càng làm gia tăng mối lo ngại về các tiêu chuẩn truy xuất nguồn gốc và bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, biến động tỷ giá, chi phí logistics tăng và sự cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ như Ấn Độ, Ecuador, Indonesia đang bào mòn lợi nhuận vốn đã mỏng manh của doanh nghiệp.

Trong bối cảnh đầy thách thức, các chuyên gia nhận định giai đoạn 2025-2026 sẽ là bước ngoặt buộc ngành thủy sản Việt Nam phải chuyển mình. Chiến lược cạnh tranh bằng giá rẻ, vốn là lợi thế truyền thống, đang dần mất đi hiệu quả trong một thế giới nơi thuế quan cao và thị trường ưu tiên các sản phẩm chất lượng cao, truy xuất nguồn gốc minh bạch và bền vững.

Thay vào đó, VASEP khuyến nghị một lối đi mới: chuyển trọng tâm sang chế biến sâu và phát triển các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Điều này không chỉ giúp giảm bớt áp lực từ thuế quan (vì thuế thường tính trên khối lượng nguyên liệu thô) mà còn nâng cao vị thế và lợi nhuận của doanh nghiệp trên bản đồ thương mại toàn cầu.

May mắn là, những cơ hội chiến lược vẫn hiện hữu. Việc EU nới lỏng một số rào cản kỹ thuật đối với thủy sản nuôi trồng của Việt Nam đã mở ra một dư địa tăng trưởng mới cho tôm và cá tra. Hiệp định CPTPP mở rộng với sự gia nhập của Anh không chỉ đa dạng hóa kênh thương mại mà còn tạo đà cho các sản phẩm chế biến giá trị cao. Bên cạnh đó, thị trường Trung Quốc - với nhu cầu ổn định và lớn đối với sản phẩm tươi sống, cao cấp phục vụ khối nhà hàng – khách sạn sẽ tiếp tục là một trụ cột quan trọng, giúp bù đắp một phần sự sụt giảm từ thị trường Hoa Kỳ.

Như vậy, hành trình phía trước của ngành thủy sản Việt Nam là một sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa việc chủ động đàm phán để tháo gỡ các rào cản từ các thị trường lớn, và nội lực cải cách mạnh mẽ từ chính các doanh nghiệp. Tương lai sẽ thuộc về những ai biết nắm bắt các cơ hội từ hiệp định thương mại, đầu tư vào công nghệ chế biến và kiên định với chiến lược phát triển bền vững, minh bạch. Con số 10,5 tỷ USD cho năm 2025 có thể là một cột mốc đáng nhớ, nhưng bài toán thực sự là làm thế nào để xây dựng một nền tảng vững chắc cho sự tăng trưởng bền vững và dễ dàng vượt qua mọi biến động trong tương lai!