Để TPP là một động lực mới

TPP cùng với TIPP được xem là những hiệp định kinh tế khu vực thế hệ mới, được đánh giá là mô hình có thể áp dụng cho các thỏa thuận thương mại trong tương lai ở mọi khu vực trên thế giới. Điểm chính yếu của các hiệp định là đòi hỏi các quốc gia ký kết phải hành sử nhất quán cũng như phải cải cách kinh tế và chính trị triệt để.

Các trưởng đoàn đàm phán của 12 quốc gia tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) họp từ ngày 24 đến 28/7/2015 tại đảo Maui, bang Hawaii (Hoa Kỳ). Tiếp theo đó, Hội nghị các bộ trưởng thương mại được triệu tập từ 28 đến 31/7 để thương thuyết và gút lại những quyết định cuối cùng. Vòng đàm phán đã tập trung thảo luận những vấn đề khó khăn còn tồn tại giữa các nước như quy định về quyền sở hữu trí tuệ, hoạt động của các doanh nghiệp, các điều khoản về thị trường lao động và bảo vệ môi trường, giải quyết các tranh chấp. Nhưng sau tuần đàm phán cuối tháng 7 vừa qua, Hội nghị Hawaii kết thúc mà không đạt được thỏa thuận cuối cùng, vì còn bất đồng ở các nội dung: mở cửa thị trường một số thực phẩm (gạo, đường, sữa), buôn bán ô tô, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong lãnh vực dược phẩm, mở cửa cho nhà thầu ngoại quốc, bảo vệ lao động…

Kinh tế cũng là chính trị

Hiệp định TPP là một hiệp định thương mại tự do (FTA) chủ trương liên kết các nền kinh tế phát triển và đang phát triển thuộc khu vực châu Á- Thái Bình Dương thành một cộng đồng mậu dịch cắt giảm thuế quan và những rào cản thương mại. Mỹ chủ động thúc đẩy việc ký kết hai dự án thương mại khu vực to lớn: Hiệp định Đối tác thương mại và đầu tư xuyên Đại Tây Dương (TTIP) và Hiệp định Đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP). Hiệp định kinh tế khu vực thế hệ mới quy định những điều khoản về thương mại, dịch vụ, đầu tư, tài chính, cạnh tranh bình đẳng, quyền sở hữu trí tuệ, mở cửa các thị trường mua sắm của chính phủ và đảm bảo tiêu chuẩn xã hội-môi trường. Các hiệp định này sẽ là mô hình có thể áp dụng cho các thỏa thuận thương mại trong tương lai ở mọi khu vực trên thế giới. Điểm chính yếu của các hiệp định là đòi hỏi các quốc gia ký kết phải hành sử nhất quán cũng như phải cải cách kinh tế và chính trị triệt để.

TPP được đàm phán từ tháng 3/2010. Theo ước tính, một khi được ký kết, TPP sẽ trở thành khu vực thương mại tự do với 800 triệu dân, chiếm 30% kim ngạch thương mại toàn cầu và gần 40% sản lượng kinh tế thế giới. Những người hy vọng lẫn những người chỉ trích TPP đều rất lớn ở các quốc gia tham gia đàm phán. Người ủng hộ xem TPP là cơ may cho tăng trưởng kinh tế, phát triển thương mại và cải thiện dân sinh. Thành phần chống đối quan ngại các quy định bảo vệ lao động và môi trường sẽ không được tuân thủ cũng như tình trạng doanh nghiệp bị phá sản và thất nghiệp sẽ gia tăng ở các quốc gia chưa đủ khả năng cạnh tranh. Việc ký kết TPP sẽ mang lợi ích về kinh tế cho tất cả các nước tham gia. Tuy nhiên Mỹ là quốc gia có GDP chiếm hơn 50% tổng GDP của các nước tham gia và dân số chiếm 40% lại không hưởng lợi nhiều. Trong nước, các nghiệp đoàn lao động, các tổ chức bảo vệ môi trường và tiêu dùng đã phê bình hiệp định thương mại tự do (FTA) chỉ dẫn tới việc sa thải công nhân và giảm lương. Ngược lại, giới doanh nhân cho rằng TPP sẽ mở rộng thị trường cho xuất khẩu và lãnh vực dịch vụ.

Trong bối cảnh Hoa Kỳ đang “xoay trục” sang châu Á, TPP mang nhiều ý nghĩa chính trị đối với Washington hơn là kinh tế. Chính quyền Mỹ đánh giá châu Á-Thái Bình Dương là trọng tâm của kinh tế và chiến lược thế giới trong thế kỷ 21 nên Mỹ muốn xây dựng mối liên kết sâu rộng với một khu vực đang phát triển, đồng thời tăng cường sự hiện diện tại khu vực thông qua quan hệ thương mại. TPP sẽ là công cụ giúp Mỹ điều chỉnh lại chiến lược kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Thượng viện thông qua dự luật quyền thúc đẩy thương mại (Trade Promotion Authority - TPA) hay quyền đàm phán nhanh (Fast Track Authority) đã mở đường cho chính quyền rộng đường hoàn tất TPP và các thỏa thuận thương mại khác nhằm tăng cường quan hệ kinh tế-thương mại với các nước trong khu vực. Ưu tiên hiện nay của Mỹ là thúc đẩy các nước tham gia TPP sớm thông qua một hiệp định khung để nhanh chóng tiến tới ký văn bản pháp lý.

Kỳ vọng kết thúc đàm phán TPP vào cuối tháng 7 như vậy là đã không thực hiện được. Hiệp định TPP có thể sẽ bị đình trệ và kéo dài tới tận năm 2017 sau khi Washington hoàn tất cuộc chạy đua vào Nhà Trắng. “Không có một thỏa thuận có nghĩa là TPP lại bị ném vào vòng xoáy chính trị của chu kỳ bầu cử tổng thống Mỹ”. Đó là nhận xét của bà Lori Wallach, Giám đốc Tổ chức Theo dõi thương mại toàn cầu của công dân. Hãng Reuters dẫn lời đại diện thương mại Mỹ Michael Froman khẳng định sau đàm phán ở Hawaii: “Chúng tôi đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong các cuộc gặp tuần qua. Chúng tôi đang tiến tới một thỏa thuận”. Ông Froman cho hay những nước có liên quan sẽ tiếp tục có các cuộc thảo luận song phương để tìm cách giải quyết các bất đồng còn tồn tại.

Để hưởng lợi, Việt Nam phải cải cách mạnh mẽ

TPP sẽ là một sự kiện lớn với Việt Nam trong 20 năm nay, kể từ thời điểm Việt Nam và Mỹ bình thường quan hệ ngoại giao vào năm 1995. Việt Nam là một quốc gia được cho là hưởng lợi nhiều nhất từ TPP. Theo tính toán của các chuyên gia kinh tế, từ nay đến năm 2025 Việt Nam sẽ được lợi khoảng 96 tỷ USD từ việc ký kết TPP. Tham gia TPP, Việt Nam không chỉ có nhiều cơ hội bổ sung nền kinh tế của mình với những nền kinh tế khác mà còn cân bằng được quan hệ thương mại, tránh phụ thuộc quá mức vào một khu vực thị trường nhất định như Trung Quốc, Hong Kong, Đài Loan. Ký kết FTA với Mỹ, EU giúp Việt Nam khắc phục tình trạng mất cân đối này.

Cắt giảm thuế quan trong quan hệ thương mại tự do với các thị trường lớn như Mỹ, Canada và Nhật Bản sẽ khích lệ cho xuất khẩu của Việt Nam. Hàng dệt may, giầy dép, thủy sản, đồ gỗ và nông sản Việt Nam sẽ đứng trước cơ hội lớn trong việc mở rộng thị phần trên thị trường các nước TPP. Nhờ có các cam kết pháp lý cải thiện môi trường đầu tư và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, nguồn vốn FDI từ các nước trong TPP vào Việt Nam sẽ gia tăng. Các nhà đầu tư ngoại quốc sẽ giúp Việt Nam thành nơi có những công xưởng kỹ thuật cao sản xuất hàng xuất khẩu qua tất cả các nước đối tác thương mại của Việt Nam. Trước tình hình ấy, Việt Nam sẽ phải phát triển được nền công nghiệp đủ sức cạnh tranh; thế hệ mới của các thỏa ước thương mại tự do đòi hỏi Việt Nam cải cách sâu rộng hệ thống chính trị, kinh tế, pháp luật hầu tạo ra một xã hội dân chủ và bình đẳng cho mọi thành phần.

Theo TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Viện Nghiên cứu kinh tế & chính sách (VERP), Đại học Kinh tế thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, cái lợi nhất đối với Việt Nam là sự hội nhập thị trường, những cơ hội để xuất khẩu, để hợp tác, để đầu tư trong tương lai. Còn khó khăn nhất đối với Việt Nam là làm sao đáp ứng được chính các cơ hội đó. Nếu không thực hiện cải cách thì sẽ không đủ điều kiện để thay đổi, không đủ điều kiện để dịch chuyển các nguồn lực nhằm đáp ứng đòi hỏi của TPP. Tình hình có thể sẽ khó khăn hơn cho doanh nghiệp và cho cả người dân trong nước, nếu như không sắp xếp lại được nguồn lực cho hiệu quả, không sắp xếp lại được sản xuất, tổ chức lại xã hội. Điều này liên quan đến tất cả các vấn đề, từ hành chính, thể chế đến môi trường kinh doanh, thị trường nguồn lực quan trọng của Việt Nam.

Tại Việt Nam, từ các nhà doanh nghiệp đến chính phủ phần lớn đều đánh giá TPP được ký kết sẽ mang lại những động lực kinh doanh mới. Còn các tổ chức xã hội và nhân dân thì cho rằng TPP có thể mang lại một số yếu tố tích cực trên bình diện kinh tế-thương mại, song có thể cũng tạo ra nhiều hậu quả có thể thấy trước đối với xã hội. Từ khi gia nhập WTO, mặc dù nền kinh tế có phát triển, nhưng phúc lợi thay vì phân chia cho quảng đại dân chúng, vẫn còn tình trạng bất bình đẳng giữa các giai tầng và khu vực trong nước. Số người thất nghiệp ngày càng nhiều, tham nhũng có dấu hiệu thành quốc nạn, tệ nạn xã hội có xu hướng gia tăng, văn hóa, đạo đức xuống cấp, môi trường ô nhiễm nghiêm trọng.

Đây vẫn sẽ là những thách thức lớn cần phải được giải quyết thấu đáo để Việt Nam có thể hội nhập thành công với thế giới.

Trọng Đông