“Thông quan” cho kinh tế tư nhân

Nghị quyết Trung ương 5 đánh dấu sự quyết liệt cả về tinh thần đổi mới lẫn tư duy nhất quán về đường lối kinh tế tư nhân. Đảng đã nhận thức và bắt tay điều chỉnh một cách sâu sắc nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho khu vực kinh tế tư nhân (KTTN) phát triển, cũng chính là tạo điều kiện để giải phóng các nguồn lực phát triển trong xã hội. Bước tiến này cũng đặt ra nhiều thách thức lớn để thật sự cổ vũ và tạo nên sức sống mới cho kinh tế tư nhân đột phá mạnh mẽ trong giai đoạn mới.

Mục tiêu 2030

Theo Nghị quyết, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng để phát triển kinh tế. Kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể cùng với kinh tế tư nhân là nòng cốt để phát triển nền kinh tế độc lập, tự chủ. Khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để kinh tế tư nhân phát triển nhanh, bền vững, đa dạng với tốc độ tăng trưởng cao cả về số lượng, quy mô, chất lượng và tỷ trọng đóng góp trong GDP. Nghị quyết cũng nêu rõ sẽ xóa bỏ mọi định kiến, tạo mọi điều kiện thuận lợi phát triển kinh tế tư nhân lành mạnh và đúng định hướng; Phát huy mặt tích cực, có lợi cho đất nước của kinh tế tư nhân; đồng thời tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát, thực hiện công khai, minh bạch, ngăn chặn mặt tiêu cực.Vấn đề được Nghị quyết nhấn mạnh là hạn chế các mặt tiêu cực, nhất là phòng chống mọi biểu hiện của "chủ nghĩa tư bản thân hữu", quan hệ "lợi ích nhóm", thao túng chính sách, cạnh tranh không lành mạnh để trục lợi bất chính.

Về mục tiêu, Nghị quyết nêu rõ sẽ chú trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả kinh doanh trong khu vực kinh tế tư nhân. Phấn đấu đến năm 2020 có ít nhất 1 triệu doanh nghiệp; đến năm 2025 có hơn 1,5 triệu doanh nghiệp và đến năm 2030, có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp. Tốc độ tăng trưởng của kinh tế tư nhân cao hơn tốc độ tăng trưởng chung của nền kinh tế. Phấn đấu tăng tỷ trọng đóng góp của khu vực kinh tế tư nhân vào GDP, để đến năm 2020 đạt khoảng 50%; năm 2025 khoảng 55%, đến năm 2030 khoảng 60-65%. Bình quân giai đoạn 2016-2025, năng suất lao động tăng khoảng 4-5%/năm.

Thông quan cho KTTN

Mục tiêu là vậy, nhưng xét chung về tình hình thực tế của khối kinh tế tư nhân, nếu tính riêng cơ cấu GDP từ năm 2010 trở lại đây, đóng góp của khu vực này trong GDP đều ở mức trên 43%. Tỷ lệ này ở khu vực kinh tế nhà nước là khoảng 28,9%; khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) khoảng 18%. Số lượng doanh nghiệp tư nhân cũng tăng khá nhanh. Năm 2016 chứng kiến mức tăng kỷ lục về sống lượng doanh nghiệp mới thành lập khi đạt trên 110.000 doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế tư nhân đã thật sự tạo dựng nên thương hiệu được đánh giá cao không chỉ trong nước mà còn trên phạm vi  khu vực châu Á lẫn quốc tế, có mặt hầu hết trong các lĩnh vực đòi hỏi năng lực về vốn và công nghệ cao như chế biến, chế tạo, điện tử, dịch vụ tài chính - ngân hàng...

Điều đáng ghi nhận là mặc dù vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập từ nhiều phía nhưng theo báo cáo khảo sát về chỉ số niềm tin doanh nhân 2017 tại Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam lần thứ 2, 56% doanh nghiệp thể hiện sự tin tưởng vào kết quả doanh thu năm 2017 sẽ tăng cao hơn gần 60% so với năm 2016, cũng như khẳng định niềm tin của doanh nghiệp đối với hệ thống quản lý nhà nước trong  triển vọng phát triển chung của nền kinh tế.

Tuy nhiên, còn không ít doanh nghiệp bày tỏ những băn khoăn về những rào cản của các giấy phép con; khởi nghiệp còn rất khó khăn, không xin được giấy phép do ngành nghề kinh doanh không có trong danh mục. Đặc biệt, giấy phép xuất nhập khẩu quá nhiều và phức tạp. Những thủ tục hành chính, tiếp cận đất đai, chính sách thuế, bảo hiểm, tiếp cận vốn, cấp visa, việc cổ phần hóa doanh nghiệp là những rào cản hạn chế sự phát triển chung của các doanh nghiệp.

Phát biểu về tình trạng doanh nghiệp vẫn đang phải kêu trời vì nạn giấy phép con, ông Ngô Minh Hải, Phó cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan, Tổng cục Hải quan cho biết thực tế hiện nay, các thủ tục liên quan đến hải quan đã giảm xuống chỉ còn chiếm 20%; 80% còn lại là các thủ tục hành chính của các bộ ngành khác. Giấy phép con của các bộ ngành còn tới 362 văn bản, hải quan muốn đơn giản hóa thủ tục cũng khó, vì phụ thuộc vào các bộ ngành khác. Do đó các bộ ngành cần tiếp tục rà soát thủ tục, thay đổi cách thức quản lý, đặc biệt là nhanh chóng rà soát lại các danh mục hàng hóa cần kiểm tra chuyên ngành… để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

Ông Trần Hữu Huỳnh, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam cho biết thêm về những bất cập trong việc đăng ký kinh doanh (ĐKKD) khi nhận định rằng cuộc chiến với giấy phép con đã dai dẳng suốt gần 20 năm qua. Có những thủ tục được loại bỏ nhưng cuối cùng lại được khôi phục với tính chất phức tạp hơn. Lẽ ra, việc rà soát ĐKKD để loại bỏ những quy định không hợp lý phải được tiến hành từ 2 năm trước. Tuy nhiên, vấn đề này đã không được thực hiện đúng tiến độ. Chỉ đến khi Thủ tướng không cho lùi, các bộ, ngành mới chạy đua nước rút thực hiện. Cách làm việc như vậy có thể dẫn đến tình trạng nhiều thủ tục chỉ thay vỏ chứ không có chuyển biến về chất lượng.

Trung bình mỗi năm, Việt Nam có khoảng 100.000 DN mới được thành lập nhưng số giải thể, ngừng kinh doanh cũng lên đến khoảng 60.000. Con số này, xét trong điều kiện kinh tế không có biến động, số lượng DN đã bão hòa thì sẽ được xem là bình thường. Còn trong bối cảnh tỷ lệ DN tính trên đầu người vẫn còn thấp như ở Việt Nam thì số DN phá sản như trên là bất thường. Trong số những DN rút khỏi thị trường, chắc chắn có những DN bị gục ngã bởi ĐKKD, giấy phép con.

Trách nhiệm KTTN

Các chuyên gia kinh tế thống nhất nhận định vai trò của kinh tế tư nhân chưa được phát huy đầy đủ do những yếu tố bất cập trong quản lý nhà nước và cản trở từ chính bản thân kinh tế tư nhân. Theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế thuộc VCCI cho biết các điều tra kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh hằng năm của doanh nghiệp thì những vấn đề gây khó khăn và cản trở doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp tư nhân thì tìm kiếm khách hàng dẫn đầu với tỷ lệ 65%; tiếp theo là nguồn vốn (44%), nguồn nhân sự phù hợp (31%), thủ tục hành chính (25%).

Bên cạnh đó, khách hàng chính của cộng đồng doanh nghiệp này chủ yếu là thị trường nội địa, còn khách hàng nước ngoài rất ít. Doanh nghiệp tư nhân Việt Nam vẫn bên lề chuỗi cung ứng so với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam và chưa tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, mặc dù Việt Nam đã hội nhập sâu rộng qua hàng loạt hiệp định thương mại tự do.

Ông Lê Phước Vũ, Chủ tịch HĐQT Hoa Sen Group chỉ rõ thêm hầu hết doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân Việt Nam đang sử dụng công nghệ nhập khẩu từ một vài nước trong vùng, dẫn đến tình trạng công nghệ đi sau khoảng 50 năm so với công nghệ hiện đang được sử dụng ở các nước phát triển. Thực tế này dẫn đến chất lượng sản phẩm thấp, năng lực cạnh tranh của sản phẩm yếu kém ngay trên thị trường trong nước; năng suất lao động và chỉ số tăng năng suất hằng năm thấp.

Doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp tư nhân, hầu hết rất hạn chế trong năng lực tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế trong quản trị doanh nghiệp. Những chiến lược phân phối, truyền thông và xúc tiến thương mại chưa được đầu tư đúng mức và yếu kém như chi phí cho hoạt động xúc tiến thương mại chỉ dưới 1% doanh thu, trong khi ở các doanh nghiệp nước ngoài là 10-20%. Ngoài ra, không đi sâu vào nghiên cứu thị trường nên nhiều doanh nghiệp chưa khai thác được thị trường tiềm năng đã phải chịu thua lỗ và mất thị trường. Khi tình trạng yếu kém dẫn đến cầm chừng thì chắc chắn đến khi kiệt sức, cùng đường, doanh nghiệp tư nhân lại ngậm ngùi tuyên bố phá sản.

Nhìn lại hai mặt của một vấn đề, kinh tế tư nhân dù có vai trò quan trọng nhưng phải thật sự thấu hiểu quan điểm của Chính phủ là hỗ trợ tạo con đường, các doanh nghiệp cần tự đi trên đôi chân của mình, hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau để bước nhanh tới đích. Chủ trương của Việt Nam là lấy nội lực làm yếu tố quyết định còn ngoại lực là yếu tố quan trọng, kết hợp hài hòa nguồn lực để phát triển nhanh và bền vững.

Đã đến lúc cần nghiêm túc trong tư duy, quyết liệt trong hành động, tận dụng biện pháp đổi mới sáng tạo, hiện đại hóa công nghệ và phát triển nguồn nhân lực, nâng cao năng suất lao động, tranh thủ nguồn vốn để duy trì sự sống còn của bản thân mỗi mắt xích kinh tế, xứng đáng với khát vọng làm giàu và giúp Việt Nam chuyển mình lớn mạnh.

Phạm Tuấn